وسایل مورد نیاز مکانیک خودرو

ابزارهای مورد نیاز تعمیرکار

سرعت تشخیص عیب برای ارائه خدمات فنی با کیفیت استاندارد دو شاخص مهم در ارزیابی مهارت تعمیر کار می باشد. لذا تعمیرکار برای عیب یابی سریع و ارائه خدمات فنی با کیفیت استاندارد به ابزارهای زیل نیاز دارد. تعمیر کار با تشخیص سریع عیب و برطرف کردن آن عیب، رضایتمندی مشتریان را کسب می کند. بدیهی است که جلب رضایت مشتریان موجب کسب درآمد حلال و با برکت نیز خواهد بود.

• ابزار اندازه گیری کمپرس موتور (کمپرس سنج)

با این ابزار می توان فشار تراکم یا کمپرس هر سیلندر موتور را اندازه‌گیری کرد. پس از استفاده از کمپرس سنج و با نتایج به دست آمده نحوه عملکرد قطعات موتوری زیر قابل بررسی خواهد بود. نحوه عملکرد رینگ و پیستون، شکستگی فنر سوپاپ، تنظیم نبودن سوپاپ ها، گیر کردن سوپاپ ها، فرسایش یا سوختن سوپاپ ها، فرسایش سوختن سیت سوپاپ، فرسایش بادامک میل سوپاپ، سایش استکانی تایپت و نشتی کمپرس از اطراف واشر سر سیلندر.

 صفحه کمپرس سنج بر حسب پوند بر اینچ مربع به کیلوگرم بر سانتیمتر مربع مدرج شده است و هر ۱۴.۷ پوند بر اینچ مربع معادل یک کیلوگرم بر سانتیمتر مربع می باشد.

اقدامات قبل از اندازه گیری کمپرس موتور:

• موتور را روشن کنید تا دمای آن به حد نرمال برسد یعنی ترموستات باز شود و یا فن الکتریکی خنک کننده مایع خنک کننده موتور یک بار کار کند. زیرا که در دمای نرمال روغن موتور بین دیواره سیلندر و پیستون جاری شده که عمل آبندی بین محفظه احتراق و کارتل بهتر انجام می‌شود و علاوه بر آن پس از گرم شدن موتور، مکانیزم سوپاپ ها نیز در حد استاندارد منبسط می شود.

• در دمای نرمال موتور، فیلر گیری سوپاپ ها (فیلر گیری گرم انجام می شود)

روش اندازه گیری کمپرس موتور:

 

شکل ۴۹ ابزار کمپرس سنج به همراه وسایل جانبی را نشان می دهد.

• گیج کمپرس سنج 2- شیلنگ 3-لوله خم شده با کلاه مخروطی 4-لوله مستقیم با کلاهک مخروطی ۵ و ۶ و ۷ و 8 - سر شیلنگ با رزو های ۱۰ تا ۱۸ میلیمتری به ترتیب از (M18، M14 ، M12و M10)

شکل ۴۹ :ابزار کمپرس سنج به همراه وسایل جانبی(56)

اندازه گیری کمپرس سنج به شرح ذیل می باشد:

• شمع های موتور را باز کنید.

• در موتورهای کاربراتوری مجموعه هواکش برداشته شود.

• دریچه گاز کاملاً باز شود (با قرار دادن یک قطعه بین دریچه گاز و بدنه دریچه).

• اتصالات برق مربوط به جرقه زنی شمع ها قطع شود.

• جریان پمپ شدن بنزین از سمت باک به موتور قطع شود.(قطع فیوز پمپ بنزین و یا قطع برق پمپ بنزین از طریق رله دوبل).

• شیلنگ کمپرس سنج را به جای شمع موتور ببندید و یا در بعضی از کمپرس سنج ها لوله خم شده با کلاهک مخروطی با فشار به جای شمع نگه داشته شود.( قطعه 3 شکل ۴۹ )

• استارت بزنید (تعداد ۵ تا ۱۰ سیکل کاری دوران کند) و به عقربه کمپرس سنج نگاه کنید و مقدار عددی آن را ثبت کنید.

 نکته : در حالت استارت زدن به موتور، دور موتور در حدود rpm 350 می باشد.

• سوپاپ کمپرس سنج را فشار دهید تا عقربه آن صفر برگردد و به روش فوق، کمپرس بقیه سیلندرها را اندازه گیری کنید.

نکته: باید حداقل فشار تراکم بدست آمده و حداکثر اختلاف فشار بین سیلندرها مطابق اطلاعات فنی خودروساز مربوطه باشد. برای آشنایی بیشتر با فشار تراکم بدست آمده و حداکثر اختلاف فشار بین سیلندرها جداول مربوط به اطلاعات فنی دو خودروی پراید و ریو ارائه می گردد.

جدول ۲ : فشار تراکم استاندارد خودروی پراید را نشان می دهد.

جدول ۲ : فشار تراکم استاندارد، حداقل فشار تراکم و حداکثر اختلاف فشار بین سیلندرها (مربوط به خودروی پراید).(57)

جدول ۳ : فشار تراکم استاندارد خودروی ریو را نشان می دهد.

جدول :۳ فشار تراکم استاندارد، حداقل فشار تراکم و حداکثر اختلاف فشار بین سیلندرها (مربوط به خودروی ریو).(57)

شکل ۵۰ وضعیت استفاده از ابزار کمپرس سنج را نشان می دهد.

شکل ۵۰ :استفاده از ابزار کمپرس سنج برای اندازه گیری میزان کمپرس سیلندر های موتور(58)

به منظور پاکسازی و تمیز کردن محفظه احتراق از رسوبات کربنی پیشنهاد می‌شود که قبل از استفاده از کمپرس سنج به روش زیل عمل گردد.

• کلیه وایرها را از شمع ها جدا کنید.

• کلیه شمع ها را باز کنید.

• کلیه شمع ها را در محل خود به میزان گشتاور مجاز سفت کرده و سپس هر شمع را یک دور شل کنید.

• وایر ها را بر روی شان نصب کنید.

• موتور را روشن کرده و چند دقیقه در دور آرام (حدوداً با دوره ۱۰۰۰ دور بر دقیقه )کار کنید.

• موتور را خاموش کرده و کلیه وایرها را از شمع ها  جدا کنید .

• کلیه شمع ها را باز کنید و به مدت ۱۰ ثانیه استارت بزنید.

• کمپرس گیری سیلندرها را طبق مطالب صفحه ۵۶ مورد ۲ به بعد انجام دهید.

تحلیل نتایج بر اساس میزان فشار کمپرس سیلندر ها

• اگر اختلاف فشار کمپرس سیلندر ها کمتر از ۲ کیلوگرم بر سانتیمتر مربع باشد، نشانه این است که موتور وضعیت مناسبی قرار دارد.

• اگر میانگین فشار کمپرس سیلندر های موتور بنزینی بین ۶ تا ۱۲ کیلوگرم بر سانتیمتر مربع و برای موتورهای دیزلی ۱۲ تا ۲۵ کیلوگرم بر سانتیمتر باشد، وضعیت عمومی موتور تقریبا عادی بوده ولی نیاز به بررسی بیشتر دارد.

• چند قطره روغن از محل شمع  داخل سیلندر ریخته شود و مجدداً فشار کمپرس سیلندرها اندازه‌گیری شود. در صورت افزایش فشار کمپرس سیلندر، نشانه این است که رینگ ها و یا دیواره سیلندر دچار آسیب شده است و اگر فشار کمپرس با وجود روغن افزایش نیابد احتمال نشتی کمپرس موتور از ناحیه سوپاپ ها، سیت سوپاپ، واشر سرسیلندر و یا سر سیلندر وجود دارد .

• اگر فشار کمپرس دو سیلندر مجاور کم باشد نشانه این است که ترک مویی در سر سیلندر و یا سوختگی ‌در واشر سر سیلندر به وجود آمده است.

 2-دستگاه نشت یاب موتور

در صورتی که با نتایج به دست آمده از طریق اندازه گیری کمپرس موتور، عیب احتمالی مشخص نشد با استفاده از دستگاه نشت یاب موتور نسبت به پیاده کردن محل نشتی و کمپرس موتور اقدام کنید.

 شکل ۵۱ :دستگاه نشت یاب موتور را نشان میدهد(59)

روش استفاده از دستگاه نشت یاب

مطابق شکل ۵۱ ، سیلندر تحت آزمایش تست نشتی را در نقطه مرگ بالا از کروس احتراق قرار دهید سپس جرم سیلندر مربوطه را باز کنید و لوله دستگاه نشت یاب را به جای شمع  ببندید. شیلنگ ورودی هوا به داخل دستگاه نشت یاب (1) را به کمپرسور هوا با فشار ۵ تا ۱۰ کیلوگرم بر سانتیمتر مربع متصل کنید و پیچ دستگاه نشت یاب(3) را روی ۲۰ % نشتی تنظیم کرده و شیر کمپرسور هوا را باز کنید.

 با گوش دادن به صدای نشتی هوای تزریق شده، عیوب احتمالی موجود را به شرح زیر پیش بینی کنید.

• صدای نشتی از محل مانیفولد سوخت که نشانه های نشتی از سوپاپ ورودی( ۵ )می باشد.

• صدای نشتی از منیفولد اگزوز که نشانه‌ نشتی از سوپاپ دود( ۶ ) می باشد.

• صدای نشتی از محل گیج روغن (8) که نشانه عدم آب بندی توسط رینگ ها می باشد.

• صدای نشتی از درب رادیاتور( ۷ )که نشانه آسیب دیدگی واشر سرسیلندر و یا ترک داشتن بلوک سرسیلندر می باشد.

1-شیلنگ هوای ورودی به داخل دستگاه نشتی یاب با فشار ۵ تا ۱۰ Bar 2-دستگاه نشتی یاب به موتور 3-پیچ تنظیم فشار مجاز قابل نصب( ۲۰% ) 4-شیلنگ ورودی هوا به داخل محفظه احتراق 5- سوپاپ ورودی 6-سوپاپ خروجی 7-درب رادیاتور 8-محل نصب گیج روغن 9-لوله انتهای اگزوز

 شکل ۵۱ : دستگاه نشت یاب موتور(60)

 3-دستگاه نشت یاب به سیستم خنک کاری

برای انجام آزمون نشتی سیستم خنک کاری می توان از دستگاه نشت یاب سیستم خنک کاری استفاده کرد. مطابق شکل ۵۲ ابزار نشت یاب را به گلوی رادیاتور (1) بسته و با تلمبه دستی (2) به مقدار یک و نیم کیلوگرم بر سانتیمتر مربع هوا را پمپاژ کرده و زمانی که گیج فشار( ۳ )روی عدد 1.5 ثابت شد چند دقیقه صبر کنید اگر افت فشار مشاهده نگردید یعنی سیستم خنک کاری نشتی ندارد و اگر افت فشار مشاهده شد به معنای این است که در داخل رادیاتور (منبع و یا لوله ها) و یا اطراف بست شیلنگ های رادیاتور و غیره نشتی وجود دارد.

1- گلوی رادیاتور ۲ -تلمبه دستی 3- گیج فشار

 شکل ۵۲ :ابزار نشت یاب سیستم خنک کاری(61)

 4-خلا سنج موتور

فشار هوا (جو) در سطح دریای آزاد معادل یک اتمسفر بوده و در ارتفاعات (بالاتر از سطح دریای آزاد) کمتر از یک اتمسفر می باشد و هرچه ارتفاع بیشتر شود، فشار هوا (جو) نیز کاهش می یابد. فشار هوا (جو) در مناطق پست (پایین تر از سطح دریای آزاد ) بیشتر از یک اتمسفر خواهد بود. اندازه گیری میزان فشار خلا مانیفولد در خودروهای انژکتوری توسط سنسور فشار هوا مانیفولد(MAP) انجام می‌گیرد. با استفاده از دستگاه دیاگ در قسمت پارامترهای میزان فشار خلا مانیفولد بر حسب میلی بار(mbar) قابل مشاهده می باشد. در صورت عدم وجود دستگاه دیاگ و یا برای سنجش میزان فشار خلا موتور خودروهای کاربراتوری ابزار خلا سنج موتور استفاده می‌شود. 

شکل 53: نوعی خلا سنج  موتور را نشان میدهد.(61)

1-خلا سنج موتور 2-شیلنگ 3-آداپتورمخروطی 4-رابط شیلنگ 5-آداپتور رزوه دار 6-آداپتور شیلنگی 7-آداپتور رزوه دار

شکل ۵۳ : خلا سنج موتور(62)

پس از اندازه گیری میزان فشار هوا در داخل مانیفولد ورودی، می‌بایست برای تجزیه، تحلیل و بررسی فشار هوای داخل مانیفولد از روش مقایسه ای استفاده کرد. فشار هوای داخل مانیفولد برخی از خودروهای انژکتوری در منطقه ای از تهران (حدودا ۱۵۰۰ متر بالاتر از سطح دریای آزاد) به شرح جدول ۴ می باشد.

جدول ۴ - مقادیر فشار خلا مانیفولد ورودی برخی خودروهای انژکتوری در منطقه ای از تهران تقریباً ۱۵۰۰ متر بالاتر از سطح دریای آزاد.

نکته: میزان فشار خلا مانیفولد موتور در زمان دور آرام و بدون بار حدوداً  میلی بار (mbar) دارای نوسان خواهد بود و ضرورت دارد که در زمان مقایسه با مقادیر مرجع این نکته مهم مورد توجه قرار گیرد. پس از مقایسه وضعیت موجود فشار خلا مانیفولد موتور به مقادیر مرجع و در صورت مشاهده هر نوع مغایرتی، نیاز به جداسازی علوم مکانیکی از سایر علوم مربوط به سیستم مدیریت موتور ( EMS) می باشد. برای شناخت بیشتر با تاثیر برخی از عیوب مکانیکی در عملکرد موتور مطالبی در این زمینه بیان می گردد.

 تاثیر برخی از عیوب مکانیکی در عملکرد موتور

موتور خودرو برای فرایند احتراق در سیلندر نیاز به هوا دارد لذا مکش هوای مناسب در سیلندر به احتراق موتور بهبود می‌بخشد و همچنین مکش مناسب هوا به داخل سیلندر باعث بهره‌وری و کاهش آلایندگی می‌شود.  آگاهی از میزان فشار مانبفولد ورودی موتور برای تشخیص وضعیت عملکرد موتور مفید است. علاوه بر این برای تشخیص نشتی، می‌تواند اطلاعات فشار مانیفولد استفاده کرد. فشار مانیفولد ورودی به طور مستقیم به میزان بار موتور بستگی دارد. بنابراین ECU برای تعیین میزان پاشش سوخت و زمان مناسب جرقه زنی نیاز به میزان فشار مانیفولد های هوای ورودی دارد.

زمان صحیح جرقه زنی در کارکرد موتور اهمیت بسزایی دارد. تحقیق احتراق بیش از حد، باعث افزایش تولید هیدروکربن‌های نسوخته و احتراق زودهنگام باعث افزایش Nox (تولید دی اکسید یا تری اکسید نیتروژن) می‌شود لذا زمان دقیق جرقه بسیار حائز اهمیت است. نتایج برخی از پژوهش‌ها نشان می‌دهد که افت فشار در مانیفولد ورودی نه تنها تأثیر منفی بر کارایی موتور در توان تولیدی دارد، بلکه باعث انتشار گازهای گلخانه‌ای می‌شود.

افزایش افت فشار بازده موتور را کاهش داده و منجر به افزایش مصرف سوخت ویژه(BSFC) می شود.

یکی از پارامترهای موثر در کارکرد موتور، زمان صحیح جرقه زنی و باز و بسته شدن سوپاپ ها می باشد که تاثیر بسزایی در قدرت موتور دارد. در صورت عدم ایجاد جرقه و باز و بسته شدن سوپاپ ها در زمان مناسب، ورود هوا به موتور به خوبی انجام نمی‌گیرد و فشار هوای ورودی با نوسانات بسیاری همراه می‌شود. تاثیر عیوب ایجاد شده در موتور نسبت به عیب های مکانیکی ایجاد شده از قبیل آوانس و ریتارد تایمینگ، سوپاپها تغییر دهانه شمع و تغییر در میزان لقی مکانیزم سوپاپ ها به شرح زیر می باشد:

• چنانچه میزان فیلر سوپاپ کمتر از حد استاندارد باشد، باعث افزایش زمان باز بودن سوپاپ ها شده که نوسانات فشار هوای ورودی را در پی خواهد داشت و همچنین امکان سوختن سوپاپ های دود را افزایش میدهد.

• چنانچه میزان فیلر سوپاپ بیش از حد مجاز باشد، زمان باز بودن سوپاپ کاهش یافته که موجب کاهش راندمان حجمی موتور شده و در نتیجه قدرت موتور افت می کند.

• چنانچه میزان تایمینگ سوپاپها (تسمه تایمینگ) صحیح نباشد، سوپاپ در زمان مناسب باز و بسته نمی شوند و همین امر موجب عدم کارکرد مطلوب موتور و کاهش قدرت آن می شود.

• زمان صحیح جرقه زنی در کارکرد موتور اهمیت بسزایی دارد. احتراق دیرهنگام به افزایش آلودگی هیدروکربن‌های نسوخته کمک می‌کند و احتراق زودرس باعث افزایش آلودگی Nox ( دی اکسید یا تری اکسید نیتروژن) می‌شود لذا زمان دقیق جرقه زنی بسیار حائز اهمیت می باشد. یکی از عواملی که باعث ایجاد احتراق مناسب در موتور می‌شود، میزان فیلر شمع ها میباشد. چنانچه میزان فیلر شمع ها از اندازه مجاز کمتر یا بیشتر شود، در زمان مناسب ایجاد نشده و کارکرد موتور را دچار اختلال می کند.

5- گیج تست فشار سوخت

در خودروهای انژکتوری، به علت وجود پمپ بنزین برقی بنزین با فشار بین ۳ تا ۵ (bar) از داخل باک به سمت ریل سوخت ارسال می شود و در برخی موارد به علت کثیفی صافی بنزین، معیوب شدن پمپ بنزین و یا خرابی دیافراگم خلایی رگلاتور تنظیم فشار سوخت، موجب می شود تا خودرو با شرح ذیل مواجه شود:

الف -هنگام روشن کردن موتور پس از چند ساعت خاموش بودن و بعد از چندین مراسم زدن پی در پی، خودرو روشن می شود

ب - در سربالایی ها و هنگام تحت بار بودن موتور، موتور دچار افت توان شدید شده و بعضا خاموش میشود و پس از روشن شدن مجدد، مقداری از مسیر را طی کرده و مجدداً خاموش می شود.

ج - رانندگی مستمر در  وضعیت مقدار بنزین خیلی کم در باک باعث می‌شود که پمپ بنزین دچار آسیب شده و در دراز مدت نتواند فشار بین ۳ تا ۵ بار (bar) را تامین کند.

مشاهده هر یک از عیوب به عنوان نشانه‌ای از احتمال خرابی پمپ بنزین خواهد بود لذا برای آزمایش سالم بودن میزان فشار پمپ بنزین از ابزار گیج تست فشار سوخت استفاده می‌شود.

شکل 54 نوعی ابزار گیر تست فشار سوخت همراه با وسایل جانبی آن را نشان می‌دهد.

1-گیج تست فشار سوخت به همراه وسایل جانبی شامل شیلنگ، رابط بست و سرشیلنگی.

2- گیج تست فشار سوخت 3- ورود بنزین از پمپ بنزین به گیج 4- خروج بنزین از گیج به ریل سوخت( موتور)ُ

شکل 54 نوعی ابزار گیج تست فشار سوخت همراه با وسایل جانبی (66)

 همانگونه که در شکل ۵۴ ملاحظه می‌شود گیج تست فشار و سوخت به صورت سری در مسیر ورود بنزین به ریل سوخت متصل گردد. پس از کنترل بست شیلنگ ها و عدم نشتی بنزین، استارت زده و موتور روشن شود. در وضعیت دور آرام،  فشار سوخت بنزین بایستی حدود 3 بار (bar) باشد اگر کمتر از 3 بار(bar ) باشد احتمال کثیفی صافی بنزین و یا  خرابی پمپ بنزین وجود دارد و اگر بیشتر از 3 بار (bar) باشد احتمالا شیلنگ خلا رگلاتور نشستی داشته و یا رگلاتور تنظیم فشار خراب است.

6-گوشی  عیب یاب مکانیکی

قطعات و مجموعه های خودرو به هنگام روشن بودن موتور و احیاناً حرکت خودرو می بایست سر و صدای اضافی و غیرمتعارف نداشته باشد. وجود هرگونه سر و صدای غیر متعارف، نشانه وجود نقص و با احتمال وقوع عیبی در خودرو خواهد بود. قطعات دوار و پولی ها که بر روی بلبرینگ حرکت دورانی دارند، سوزن انژکتور سیستم سوخت‌رسانی و غیره در حالت عملکرد عادی، صدای پیوسته و معمولی خواهند داشت.  گوشی عیب یاب وسیله ای است که با گوش دادن به صدای کارکرد به برخی از قطعات  می‌توان به وجود برخی از عیوب مکانیکی پی برد.

شکل ۵۵ نوعی گوشی عیب یاب مکانیکی را نشان می دهد.(66)

1-پروب گوشی عیب یابی 2-صدای سنجش گوشی عیب یاب

شکل ۵۵ نوعی گوشی عیب یاب مکانیکی(67)

فرض کنید محور یا پولی آلترناتور صدای غیر عادی داشته باشد برای پیدا کردن عیب فوق، ابتدا موتور خودرو را روشن کنید و صدا سنج گوشی عیب یاب (2) را بر روی گوش های خود قرار دهید و سپس پروب گوشی (1) را به بدنه آلترناتور تماس  بدهید و به صدای آن گوش کنید با جابجایی پروب گوشی(1) در روی بدنه آلترناتور و دقت در صورت حاصله، محل دقیق ایجاد صدای غیر عادی (نامتعارف) را پیدا خواهید کرد.

7- گیج تست فشار روغن

روغن موتور از صافی پمپ روغن (اویل پمپ) عبور کرده و پمپ روغن (اویل پمپ) با فشار، روغن را به سمت فیلتر روغن هدایت می‌کند. روغن فیلتر شده وارد کانال اصلی روغن در بلوک سیلندر شده و در دو مسیر جداگانه عمل روانکاری قطعات را انجام می‌دهد. الف- مسیر اول، روغن کاری یاتاقان های ثابت و متحرک میل لنگ می باشد.

ب- مسیر دوم، با عبور روغن از جلوی فشنگی روغن، قطعات موجود در سرسیلندر شامل میل بادامک، از اسبک معمولی یا هیدرولیکی، ساق سوپاپ ها و غیره را روغن کاری میکند.

عواملی از قبیل کم بودن حجم روغن موتور، وجود هرگونه گرفتگی در مجاری روغن، فرار روغن از بین میل لنگ و یاتاقان ها و غیره موجب می‌شود که فشار روغن از حد استاندارد کاهش یافته و چراغ هشدار روغن موتور در داشبورد خودرو روشن گردد. با نصب ابزار گیج تست فشار روغن در محل نصب فشنگی روغن می توانید میزان فشار روغن را اندازه‌گیری کرده و پس از مقایسه با مقدار فشار استاندارد توصیه شده از سوی خودروساز نسبت به رفع عیوب مربوطه اقدام کرد.

 شکل ۵۶ نوعی گیج تست فشار روغن را نشان میدهد(68)

1-بلوک سیلندر موتور 2-گیج تست فشار روغن 3- شیلنگ 4- سر شیلنگ متصل به بلوک سیلندر (محل بسته شد فشنگی روغن ) 5-فیلتر‌روغن

شکل ۵۶ گیج تست فشار روغن (68)

8-فیلتر

اندازه گیری و کنترل فاصله یا لقی برخی قطعات خود رو به وسیله فیلر به راحتی امکان پذیر خواهد بود.

 شکل ۵۷ روش استفاده از وسیله را برای کنترل اندازه دو قطعه نشان می دهد.(68)

1-فیلر اندازه گیری 2-اندازه گیری وکنترل لقی بین رینگ پیستون و دیواره رینگ 3-اندازه گیری و کنترل لقی بین چرخ دنده اویل پمپ و دیواره اویل پمپ.

شکل ۵۷ روش استفاده از فیلر(68)

9- شابلون رزوه و شابلون شعاع سنج

معمولاً در کارگاه ها تعداد زیادی پیچ و مهره وجود دارد که هنگام نیاز به پیچ و مهره خاصی، پیدا کردن آن مستلزم صرف زمان طولانی خواهد بود. با استفاده از ابزار شابلون رزوه به راحتی می توانید گام پیچ ها را اندازه گیری نموده و پیچ ها را در ظرف های جداگانه قرار داده تا در زمان مورد نیاز استفاده شود.

 شکل ۵۸ نوعی شابلون رزوه پیچ و نحوه اندازه گیری گام پیچ را نشان می دهد.(69)

1-شابلون رزوه میلیمتری 2-اندازه گیری گام پیچ با شابلون رزوه

شکل ۵۸: شابلون رزوه پیچ و نحوه اندازه گیری گام پیچ (69)

با شابلون شعاع سنج میزان شعاع و یا انحنای داخلی و خارجی قطعات قابل اندازه گیری و کنترل خواهد بود. شکل ۵۹ نوعی شابلون شعاع سنج میلیمتری را نشان می دهد. این نوع شابلون به صورت مقعر و محدب بوده و در دو نوع سیستم اندازه گیری متریک و اینچی وجود دارد.

1-شابلون شعاع سنج میلیمتری 2- کنترل شعاع قطعه با شابلون شعاع سنج

شکل ۵۹ : شابلون شعاع سنج میلیمتری و نحوه اندازه گیری و کنترل شعاع قطعه (69)

10- خط کش فلزی

خط کش فلزی برای اندازه گیری قطعات و همچنین برای کنترل صافی سطوح بر قطعات با کمک فیلر نیز در کارگاه مورد استفاده قرار می گیرد. شکل ۶۰ نوعی خط کش فلزی برای کنترل صافی سطح سرسیلندر و عدم وجود تابیدگی به همراه فیلر را نشان می دهد.

1-سرسیلندر موتور 2-خط کش فلزی 3-فیلر

شکل60 :  استفاده از خط کش فلزی برای کنترل تاب سرسیلندر(70)

11- گونیای مویی

برای کنترل تعامد ابعاد قطعات و همچنین کنترل صافی سطوح مورد استفاده قرار می گیرد.

 12-کولیس و رنیه دار

کولیس به علت داشتن تنوع و سهولت در اندازه گیری، یکی از مهم‌ترین ابزارهای اندازه گیری می باشد و مطابق شکل ۶۱ برای اندازه گیری عمق قطعات(۱۲ ) ، ابعاد خارجی قطعات (3) و ابعاد داخلی قطعات (۱۴ ) به کار می رود و از دو قسمت ثابت (۱ ) و( ۲ ) و( ۱۱ ) و متحرک (۳ )و( ۴ )و( ۱۵ ) و همچنین تقسیمات روی کولیس است( ۵ )و( ۶ ) و تقسیمات روی ورنیه( ۷ )و( ۸ ) ورنیه( ۱۵) و پیچ ثابت کننده ورنیه (9) تشکیل شده است.

1-فک ثابت کولیس 2-فک ثابت داخل سنج 3-فک متحرک 4-فک متحرک داخل سنچ 5-خط کش روی کولیس بر اساس میلیمتر 6-خط کش روی کولیس بر اساس اینچ 7-تقسیمات روی ورنیه (میلیمتری) 8-تقسیمات روی ورنیه (اینچی) 9-پیچ ثابت کننده ورنیه 10-تیغه عمق سنج 11-خط کش کولیس 12-اندازه گیری عمق شیار 13-اندازه گیری قسمت خارجی قطعه 14-اندازه گیری قسمت داخلی قطع 15-ورنیه

شکل ۶۱: قسمت های مختلف کولیس و روش اندازه گیری ابعاد داخلی، خارجی و عمق قطعات.

 مطابق شکل ۶۲ کولیس عمق سنج (1) برای اندازه گیری عمق قطعات کولیس ارتفاع سنج( ۲ ) برای اندازه گیری ارتفاع قطعات و کولیس دیجیتالی (3)  برای اندازه گیری قطر داخلی و خارجی قطعات با دقت 0.01 میلیمتر نشان داده شده است.

شکل ۶۲ برخی از انواع کولیس ها (71)

دقت کولیس در سیستم متریک

برای محاسبه دقت کولیس عدد یک میلیمتر را به تعداد تقسیمات ورنیه تقسیم می کنیم به عنوان مثال اگر تعداد تقسیمات ورنیه 10 قسمت باشد دقت آن 0.01 میلیمتر بوده و اگر ۲۰ قسمت باشد دقت آن  میلی متر یا 0.05 میلیمتر و ۵۰ قسمت باشد دقت آن  میلی متر یا 0.02 میلیمتر خواهد بود.

روش خواندن کولیس میلیمتری

برای خواندن کولیس چهار مرحله زیر را انجام دهید:

1-دانستن دقت کولیس به روش مشاهده یا محاسبه (0.1، 0.02 یا 0.05)

2-مشاهده صفر ورنیه که در مقابل یا بین چه عددی از خط کش کولیس قرار گرفته است و نوشتن مقدار آن عدد صحیح بر روی کاغذ.

3-مشاهده خطی از ورنیه که دقیقاً در مقابل یکی از خطوط خط کش کولیس قرار گرفته و در امتداد هم باشند و ضرب کردن آن عدد در دقت کولیس و نوشتن مقدار آن بر روی کاغذ.

4-جمع کردن عدد صحیح ثبت شده در مرحله 2 با عدد اعشاری ثبت شده در مرحله ۳.

مثال 1: قطعه با کولیس اندازه گیری می شود وضعیت ورنیه و خط کش کولیس مطابق شکل ۶۳ می باشد مقدار عدد خوانده شده را بنویسید

1- محاسبه دقت کولیس

 

2-صفر ورنیه بین عدد ۴۲ و ۴۳ خط کش کولیس قرار دارد یعنی عدد صحیح ۴۲ میلیمتر می باشد

3-خط هفتم ورنیه در مقابل خط کش کولیس می باشد لذا

جمع کردن عدد صحیح و عدد اعشاری یعنی

شکل ۶۳ : وضعیت ورنیه و خط کش کولیس (72)

مثال 2- قطعه ای  با کولیس اندازه گیری می شود، وضعیت ورنیه و خط کش کولیس مطابق شکل ۶۴ می باشد، مقدار عدد خوانده شده را بنویسید.

 مراحل چهارگانه:

1-محاسبه دقت کولیس:

 

2-صفر ورنیه بین عدد ۲۳ و ۲۴ خط کش کولیس قرار دارد.یعنی عدد صحیح 23 میلیمتر می باشد

 3-خط پنجم ورنیه در مقابل خط کش کولیس می باشد

4-جمع کردن عدد صحیح و عدد اعشاری

شکل ۶۴ وضعیت ورنیه و خط کش کولیس(73)

مثال 3 : قطعه ای با کولیس اندازه گیری می شود، وضعیت ورنیه و خط کش کولیس مطابق شکل ۶۵ می باشد، مقدار عدد خوانده شده را بنویسید.

 مراحل چهارگانه:

1-محاسبه دقت کولیس

 

2- صفر ورنیه بین عدد ۶۳ و ۶۴ خط کش کولیس قرار دارد، یعنی عدد صحیح ۶۳ میلیمتر می باشد.

 3-خط پنجم ورنیه در مقابل خط کش کولیس می باشد لذا

جمع کردن اعداد صحیح و عدد اعشاری

شکل ۶۵ وضعیت بینی و خط کش کولیس (74)

مثال 4: وضعیت ورنیه و خط کش کولیس مطابق شکل ۶۶ می باشد، مقدار عدد خوانده شده را بنویسید

 مراحل چهارگانه:

1-محاسبه دقت کولیس:

 

 

2-صفر ورنیه بین عدد ۴۲ و ۴۳ خط کش کولیس قرار دارد یعنی عدد صحیح ۴۲ میلیمتر می باشد.

3-خط سیزدهم در مقابل خط کش کولیس می باشد لذا

4-جمع کردن اعداد صحیح و عدد اعشاری

شکل66: وضعیت ورنیه و کولیس (74)

مثال ۵ :وضعیت ورنیه و خط کش کولیس مطابق شکل ۶۷ می باشد، مقدار عدد خوانده شده را بنویسید.

 مراحل چهارگانه:

1-محاسبه دقت کولیس

 

2-صفر ورنیه بین عدد 2 و 3 خط کش کولیس قرار دارد یعنی عدد صحیح 2 میلیمتر می باشد

3-خط سی ام در مقابل خط کش کولیس می باشد لذا

4-جمع کردن عدد صحیح و عدد اعشاری

شکل :۶۷ وضعیت ورنیه و کولیس(75)

مثال ۶: وضعیت ورنیه و خط کش کولیس مطابق شکل ۶۸ می باشد، مقدار عدد خوانده شده را بنویسید.

 مراحل چهارگانه:

1- محاسبه دقت کولیس

 

2-صفر ورنیه بین عدد ۵۲ و ۵۳ خط کش کولیس قرار دارد یعنی عدد صحیح ۵۲ میلیمتر می باشد.

3-خط سیزدهم در مقابل خط کش کولیس می باشد لذا

4-جمع کردن اعداد صحیح و عدد اعشاری

شکل ۶۸ :وضعیت ورنیه و کولیس(76)

13-میکرومتر

میکرومتر یا ریز سنج وسیله ای برای اندازه گیری قطر داخلی یا خارجی قطعات با دقت 0.01 تا 0.001 میلیمتر میباشد اساس کار میکرومتر بر پایه انتقال حرکت به کمک پیچ و مهره میباشد. میکرومتر ها را با میدان های اندازه گیری متفاوتی مانند 0-25mm ، 50mm-25 ، 50-75mm میلیمترمی سازند.

 مطابق شکل ۶۹ میکرومتر میلیمتری برای اندازه گیری قطر خارجی یا ضخامت قطعات از ۵۰ تا ۷۵ میلی متری و با 0.01 میلیمتر نشان داده شده است. (بر روی محافظ عایق شده (4) میدان اندازه گیری میکرومتر و تلرانس نشان داده شده است.)

1-فک های میکرومتر 2-فک ثابت 3- فک متحرک 4-محافظ‌ عایق شده و محل درج میدان اندازه گیری میکرومتر و تلرانس آن 5-کمان میکرومتر 6-اهرم قفل کننده 7-استوانه مدرج 8-پوسته مدرج 9-خط مرجع (مبنا) 10- اندازه میلیمتری 11-دسته جغجغه هرزگرد.

شکل ۶۹ :میکرومتر میلیمتری و قسمتهای مختلف آن.(77)

روش خواندن میکرومتر:

گام میله پیچ اندازه گیری میکرومتر ها 0.5 میلیمتر می باشد بنابراین در هر دوره گردش پوسته، فک متحرک به اندازه 0.5 میلی متر به جلو و عقب حرکت می‌کند. قسمت مخروطی پوسته به ۵۰ قسمت مساوی تقسیم شده است ، مطابق شکل پوسته اگر پوسته مدرج (8) را به اندازه ی یکی از  درجات دوران کند(  ) دوران کند، فک م‌تحرک ( ۳ ) به اندازه   جلو و عقب حرکت می‌کند. پس دقت میکرومتر 0.01 میلیمتر میباشد. برای خواندن اندازه میکرومتر ابتدا از روی استوانه مدرج( ۸ )و خط مرجع (9) مقدار کامل میلیمتر( قسمت بالایی خط مرجع) و مقدار نیم میلیمتر( قسمت پایینی خط مرجع )را خوانده و سپس از روی تقسیمات قسمت مخروطی پوسته، مقدار صدم های میلیمتر را مشخص کرده و آنها را با هم جمع می‌کنیم.

 مثال1: قطعه ای با میکرومتر اندازه گیری می شود وضعیت میکرو متر مطابق شکل ۷۰ می باشد، مقدار عددی خوانده شده را بنویسید.

برای خواندن چهار مرحله ذیل را انجام دهید:

1-خواندن قسمت بالایی خط مرجع (مقدار کامل میلیمتر) ۴ میلیمتر.

2-خواندن قسمت پایینی خط مرجع( مقدار نیم میلیمتر) مقدار 0.50 میلیمتر.

3-خواندن عدد پوسته 0.33 میلیمتر

4-جمع کردن مقادیر فوق

 

1-خط مرجع 2-قسمت بالایی خط مرجع 3-قسمت پایینی خط مرجع 4-پوسته مدرچ 5-قسمت مخروطی پوسته مدرج

شکل70: میکرومتر0 تا 25 میلیمتری (78)

مثال 2 :قطعه با میکرو متر اندازه گیری می شود وضعیت میکرومتر مطابق شکل ۷۱ می باشد، مقدار عددی خوانده شده را بنویسید.

برای خواندن چهار مرحله ذیل را انجام دهید:

 قسمت بالایی خط مرجع (مقدار کامل میلیمتر) 24.00

خواندن قسمت پایینی خط مرجع (مقدار نیم میلیمتر) 0.50

 3- خواندن عدد پوسته 0.50

4-جمع کردن مقادیر فوق

1-خط مرجع (مبنا)2- قسمت بالایی خط مرجع (مقدار کامل میلیمتر ) 3-قسمت پایینی خط مرجع (مقدار نیم میلیمتر) پوست مدرج شکل ۷۱ :میکرومتر میلیمتری (25-0 میلیمتری) (79)

مثال 3 : وضعیت میکرومتر مطابق شکل ۷۲ نشان داده شده است . مقدار عددی خوانده شده را بنویسید.

چهار مرحله خواندن

1-خواندن قسمت بالایی خط مرجع (مقدار کامل میلی متر) 6

2- خواندن قسمت پایینی خط مرجع (مقدار نیم میلیمتر ) 0.00

3-خواندن عدد پوسته 0.15

4-جمع کردن مقادیر فوق

شکل ۷۲ :میکرومتر میلیمتری 25-0 میلیمتر

مثال :۴ وضعیت میکرومتر مطابق شکل ۷۳ نشان داده شده است .مقدار عددی خوانده شده را بنویسید.

چهار مرحله خواندن:

1-خواندن قسمت بالایی خط مرجع( مقدار کامل میلیمتر) mm3

2-خواندن قسمت پایینی خط مرجع (مقدار نیم میلیمتر) 0.00

3-خواندن عدد پوست 0.20 میلیمتر

4-جمع کردن مقادیر فوق

 

 شکل ۷۳: میکرومتر میلیمتری 25-0 میلیمتری

جدول ۵ - برخی روش های صحیح و غلط در استفاده از ابزار را نشان می دهد

جدول مقایسه ای روش استفاده از ابزارها( 81)

جدول ۵ برخی روش های صحیح و غلط در استفاده از ابزار.